Vua Minh Mạng biết rất rõ về đạo, ít ra là những nét chính yếu. Chắc chắn nhà vua không tin vào những lời vu khống mà nhà vua công bố chống lại đạo này ³.

Trong khi vẫn khen ngợi nhiệt huyết của ngài, tôi phản đối kế hoạch này, vì tôi chắc chắn rằng vua Minh Mạng không phạm tội vì dốt nát, và rằng bằng cách thức liều lĩnh này, không chỉ cha Borie sẽ hứng chịu cái chết không cần thiết và vô ích, nhưng cha sẽ đưa đến những kết quả là những điều đáng tiếc cho mọi Kitô hữu thuộc quyền chúng tôi ⁴.

Tài khéo của triết gia mang vương miện này chứng tỏ rằng nhà vua biết đến Kitô giáo. Quả thực ta biết rằng nhà vua có đọc những sách tôn giáo; Chính cha Jaccard đã mang đến cho nhà vua một cuốn Tân Ước; nhưng bị u mê vì những thói truỵ lạc tệ hại, hoặc bị mù quáng vì thù hận, nhà vua không hiểu được những sách này. Sau khi đã đọc rằng Giêsu Kitô, bị giết vì thù hận tôn giáo, đã phục sinh vào ngày thứ ba, rằng máu các vị tử đạo là hạt giống sinh ra các Kitô hữu, vả lại khi thấy người ngoại giáo bắt chương các tín hữu tỏ lòng tôn kính các vị tử đạo như các tín hữu, nhà vua bị nỗi sợ hãi tác động mạnh mẽ liên quan đến những hệ quả của cuộc bách hại. Sau khi đã chém đầu cha Gagelin, đem bêu ở mọi tỉnh mà vị thừa sai đã rao giảng, nhà vua sợ phải thấy cha sống lại vào ngày thứ ba. Nên nhà vua truyền cho xem xác cha, nhưng vị các Kitô hữu đã mai táng cha ở một nơi kín đáo, nên nhà vua đe doạ tiêu diệt tất cả, nghiền nát tất cả nếu người ta không trả lại xác cho nhà vua. Người ta đã tuân lệnh, và nỗi sợ của nhà vua tiêu tan khi ngày thứ ba trôi qua ⁵.

Con trai ông, Minh Mạng, một ông vua nổi tiếng theo kiểu Nêrô, vốn sợ và ghét người châu Âu, đặc biệt là người Pháp, những người duy nhất đã làm những điều tốt đẹp cho gia đình ông; nhà vua đã muốn tiêu diệt đạo công giáo trong Nước mình, xua đuổi hoặc giết chết các thừa sai. Lòng biết ơn rõ ràng không chỉ là đức hạnh của những kẻ làm ơn, điều đó còn đúng hơn nữa ở Viễn Đông so với Tây Phương.

Người ta nói rằng nhà vua thông minh, có thể, nhưng là thông minh theo lối những sĩ phu Trung Quốc và Việt Nam, chỉ nhìn về quá khứ, cay đắng gắn bó với quá khứ, không có khả năng tìm kiếm nơi hiện tại những dấu chỉ giúp dự liệu và chuẩn bị tương lai. Chính tinh thần hẹp hòi, tinh thần đã khiến tính cố chấp của nhà vua nổi bật lên và lòng bất nghĩa được phản chiếu một cách khéo léo ⁶. 

Chẳng phải kì cục sao khi nghe nhà vua rao giảng thực hành mọi nhân đức, còn nhà vua lại là kẻ gian ác nhất trong vương quốc, khi nghe nhà vua ra lệnh sống tiết độ nơi bàn ăn, còn nhà vua say sưa mọi lúc; khi nghe nhà vua khích lệ dân chúng dẹp bỏ những dục vọng dâm ô, còn nhà vua chỉ có 700 phi tần, những người đó sinh cho nhà vua 125 người con hiện còn sống, không kể những người con đã chết; khi nghe nhà vua nới rằng người giầu không được đàn áp người nghèo, kẻ mạnh không đè bẹp người yếu, còn nhà vua lại đè bẹp cả vương quốc mình bằng sự tàn bạo sắt máu, khiến gieo rắc đói nghèo và cái chết mọi nơi … ⁸

Đâu là lí do những cuộc cướp phá, thiêu huỷ, tù đày, những cuộc tử đạo, đánh vào những người công giáo? Đâu là những cảm xúc tham lam, báo thù, căm ghét đã là vũ khí cho những bàn tay đao phủ và gợi ý cho những sắc dụ mang tính huỷ diệt đẫm máu?

Đối với câu hỏi này, chỉ có một lời đáp, nhưng lời đáp này đã làm xuyên thấu vào những chốn sâu xa nhất của ngoại giáo, lời đáp này chỉ ra nền tảng giáo thuyết ngoại giáo, tiết lộ ra tác giả của truyền thống này và vạch trần những hệ quả của nó. Nguyên nhân của biết bao điều ác này chính là lòng thù hận. Cảm xúc thúc đẩy và trợ lực cho vua Tự Đức và những người theo ông chính là lòng thù hận. Lòng thù hận tôn giáo vốn đã tồn tại từ nhiều thế kỉ, hiện diện ở mọi nơi và mọi lúc trong những xứ ngoại giáo và có thể được định nghĩa bằng một từ: đó là lòng thù hận của Xatan chống lại Thiên Chúa. Chính lòng thù hận này đã gợi hứng cho Minh Mạng, Thiệu Trị và Tự Đức. Vào giai đoạn này, lòng thù hận lại được nhân đôi do sự thù ghét người ngoại quốc.

Nơi các quốc gia ở Viễn Đông, không giống như ở Phương Tây, đất nước không phải là nơi hội tụ thành một thể thống nhất một số nhiều ít đáng kể các tỉnh, được liên kết lại nhờ những kí ức vinh quang hay buồn bã, có lẽ đất nước là điều gì đó giống như trong các xã hội cổ xưa, là một lãnh thổ mà tôn giáo quốc gia đã thánh hiến. Chắc chắn và thoạt tiên, ta có thể nói rằng đất nước trước hết là phần đất của tổ tiên, với toàn bộ luật lệ, những thiết chế, những tập tục. Các dân tộc Viễn Đông thù ghét người ngoại quốc không chỉ vì họ ra lệnh nhân danh một vị chủ tể khác, nhưng vì họ xâm nhập đất đai nơi tổ tiên cư ngụ, ấn định những luật lệ khác và chế nhạo những lề thói cổ xưa. Sự lẫn lộn quyền bính dân sự và tôn giáo gây ra một vấn đề trầm trọng. Hoàng đế là vị được Trời sai đến nên là trưởng tế đại diện của Trời nên Hoàng đế có quyền cả trên thân xác lẫn lương tâm và hiểu biết của thần dân, mọi điều ông dạy phải là chân lí, mọi điều ông ra lệnh đều đúng đắn. Thế mà các Kitô hữu lại đặt mình dưới một thứ quyền bính còn cao hơn hoàng đế ⁹.

Ta hãy để cho mình được thúc bách bởi các dấu hiệu của sự thánh thiện mà Chúa cho thấy qua những thành viên khiêm hạ nhất của đoàn dân “tham dự vào phận vụ ngôn sứ của Đức Kitô, bằng cách thể hiện khắp nơi chứng tá sống động cho Người, cách đặc biệt bằng đời sống đức tin và đức ái”. Chúng ta cần nhớ sự thật mà Thánh Têrêsa Benedicta Thánh Giá đã nêu ra, đó là lịch sử thật sự được làm ra bởi nhiều người trong họ. Vị thánh nữ viết: “Những gương mặt ngôn sứ và thánh thiện vĩ đại nhất trổi lên khỏi đêm tối thâm u. Nhưng phần lớn, dòng chảy của đời sống thần bí vẫn không được nhìn thấy. Chắc chắn rằng những bước ngoặt có tính quyết định nhất trong lịch sử thế giới thì thiết yếu được phối hợp ấn định bởi các linh hồn mà không một sử sách nào đề cập về họ. Và chỉ trong ngày mà tất cả những gì giấu ẩn hiện lộ ra thì chúng ta mới nhận ra những linh hồn mà mình mắc nợ về những bước ngoặt quyết định trong đời sống của mình”. ¹⁰