CUỘC HẢI HÀNH CỦA CHA FRANCISCO DE PINA ĐẾN ĐÀNG TRONG

Đình Nam

Lên Đường Về Macao

Nếu Pina, ngoài việc học triết lý còn phải tham gia các hoạt động ngoại khóa thật bận rộn cho anh.  Đó là không kể thì giờ tham dự thánh lễ, bí tích, xưng tội, cầu nguyện hay các buổi lễ cho các vị thánh trong đạo.  Ngoài ra, trong những giờ thực tập các sinh viên kể cả Pina phải đến thăm tù nhân hay người bệnh đang được chữa trị trong nhà thương. Trong lớp học triết học ở St. Paul, Goa, anh đã làm quen với bốn người bạn mới, đó là các Anh Antonio de Sousa (1589-1633), Estévão Coelho (1583-?) and Manoel Coelho (1586-?) và Antonio Freire (1587-?).  Những tu sĩ này vừa đáp bến tàu ở Goa không lâu trong vòng tháng 10 hay tháng 11, 1609 1 vừa qua.  Trong cuộc hành trình này, Cha Francisco Buzomi là vị giáo sĩ Bề Trên của họ. Tôi có thể khẳng định một cách chắc chắn rằng Pina đã có dịp gặp mặt Cha Buzomi lần đầu tiên trong khoảng thời gian này. Khi nhóm tu sĩ này nhập học vào St. Paul cuối tháng 10, 2 họ sẽ học chung lớp với Pina.  Dựa theo chương trình, khi học xong 3 năm trong lớp triết lý, họ và Pina cùng đáp tàu qua Macao vào mùa hè năm 1612. 3 Sau một tháng, con tàu của họ sẽ ghé qua Malacca để trao đổi hàng hóa trước khi lên đường về Macao.  Từ Malacca, các anh sẽ tốn thêm khoảng một tháng nữa mới cập bến ở Macao. Trong cuộc hành trình này, các anh sẽ đi ngang qua Côn Đảo và hải phận của Đàng Trong (Cochinchina) 4 trước khi cập bến Macao, nơi mà các anh phải ghi danh học lớp thần học kéo dài đến 4 năm nữa -Vị thầy giáo của họ cũng có thể là Cha Buzomi vì lúc này, Cha Buzomi đang dạy lớp thần học ở đó.  Cuối cùng, trong năm thứ tư của thần học (1616), họ cùng nhau đón thuyền trở về Malacca 5, nơi mà họ chính thức được Giám Mục Gonçalo da Silva, đại diện cho Đức Giáo Hoàng, phong chức Giáo Sĩ cho các anh. Sau năm đó, họ được gọi với một chức vị là “Cha” hay “Linh Mục” bổ sung với cái tên của họ.  Riêng phần Cha Pina, trong thời gian dài học thần học ở Macao, anh cũng sẽ quen biết Cha Christoforo Borri (1583-1632). 6 Sau này trong năm 1618, họ sẽ gặp lại nhau ở thành phố Hội An, rồi cùng nhau với Cha Buzomi dọn về Nước Mặn, Qui Nhơn.  Trên bán đảo Macao, Pina có thể cũng sẽ gặp mặt Cha João Rodrigues Tçuzzu (1561-1633), vị giáo sĩ người Bồ nổi tiếng ở Nhật Bản đã viết quyển sách nổi tiếng về Văn Phạm tiếng Nhật ở đầu thế kỷ 17.

Vào tháng Giêng năm 1617, Cha Pina được bổ nhiệm vào Đàng Trong để giúp đỡ Cha Buzomi.  Đồng hành với ngài gồm có hai vị giáo sĩ người Nhật, Cha Iyo Tokuun Sixto (1570-1633) and Cha Constantino Dourado (1566-1620) 7. Đến tháng ba năm ấy, người bạn học cũ của ngài lúc cư ngự tại Goa Cha Antonio de Sousa (1588-1633) 8 cũng sẽ cập bến ở Đàng Trong.  Từ khi mới đến Đàng Trong khoảng một năm nay, Cha Pina cư ngụ tại Hội An để trốn tránh sự đàn áp tôn giáo của chính quyền Đàng Trong. Trong lúc cư ngụ ở đây, ngài giảng đạo cho khoảng 300 người Nhật tị nạn 9.

Ghi Chú

1 Ignacio da Costa Quintella, Annaes da Marinha Portugueza, Tomo II, Lisboa, Natipografia da Mesma Aademia, 1840, trang 147.
2 Maria Cristina Trindade Guerreiro Osswald, Jesuit Art in Goa Between 1542 and 1655: From Modo Nostro to Mod Goano, PHD Thesis, 2003, trang 286.  Hàng năm, ngày tựu trường ở trường đại học St. Paul lúc nào cũng bắt đầu vào ngày lễ thánh Ursula và lễ “Mười Một Ngàn Người Trinh Tiết” (Eleven Thousand Virgins), đó là ngày 21 tháng 10.
3 Nhưng hiện tại có nhiều tài liệu cho rằng Pina và nhóm bạn rời Goa vào năm 1611.  Nếu như thế, họ vẫn chưa học hết chương trình của lớp triết học.  Vì thế, hiện giờ tôi vẫn chưa rõ cho lắm khi nào Cha Pina rời Goa về Macao, trong mùa hè năm 1611 hay năm 1612.
4 Trong thế kỷ 17, từ “Cochinchina” được các nước tây phương dùng để gọi “Đàng Trong”.  Vào năm 1515, ông Tome Pires (1465-1540) bắt đầu dùng từ ngữ này trong sách ông sáng tác bao gồm hai từ “Cauchy” và “Chyna”.  Các nhà nghiên cứu nghĩ rằng “Cauchy” là lối phiên âm trại đi của hai âm tiết “Giao” và “Chỉ”  trong cái tên “Giao Chỉ” từ các thủy thủ người Mã Lai vào thời ấy. Theo thời gian, “Cauchy” trở thành “Cochin”.  Nhưng rất tiếc, trong thế kỷ 16, người Bồ đã dùng từ Cochin để đặt tên cho thành phố Cochin ở Ấn Độ.  Vì thế, họ phải đệm thêm từ “Chyna” hay “China” vào với “Cochin” để phân biệt Cochin và Đàng Trong (Hãy xem Li Tana, Nguyễn Cochinchina, Cornell University, 1998, trang 13-14).
5 Josef Franz Schutte, S.J., Momenta Missionum  Societatis IESU, Momenta Historica Japaniae I, 1549-1654, Vol. 134, trang 638.
6 Cha Christoforo Borri cập bến Macao vào cuối năm 1615.  Trong hai năm 1616-1618, trước khi vào Đàng Trong, Cha Borri là Giáo Sư dạy toán học tại trường đại học St. Paul ở Macao (Hãy xem Yves Camus,   Macao and the Jesuits: A Reading through the Prism of History, Macao Ricci Institute, trích ra từ http://ch.catholic.or.kr/pundang/4/cb/macao_and_the_jesuits.pdf vào ngày 13 tháng 7 năm 2020). Lúc ấy, Pina cũng đang học thần học vào năm thứ tư tại đây.  Trong sách Cha Borri truyền lại, ngài cũng nhắc đến Pina một cách đằm thắm, khi hai người gặp lại nhau ở Hội An vào năm 1618 “we had been companions, and great friends, in the college of Macao.” (Hãy xem Christopher Borri, An Account of Cochin-China, một phần của “A Collection of Voyages and Travels“, Volume II, Third Edition, 1744.  Trong trang 723).
7Sixto and Dourado là hai giáo sĩ người Nhật, học cùng lớp thần học và xuất gia cùng với Cha Pina năm 1616 tại Malacca. Hãy xem Jauan Ruiz-De-Medina, El Jesuita Alessandro De Rhodesen Cochinchina Y Tonkin (1591-1660), http://www.icm.gov.mo/rc/viewer/30038/2049 trích ra ngày 2 tháng 7 năm 2020.
8 Ibid, Cha Antonio de Sousa là người Covilha, gần Guarda.  Ngài và Cha Pina học chung hai lớp triết lý và thần học ở Goa và Macao.  Vào năm 1633, Cha Sousa được gửi đến Nhật và tử đạo ở đó.
9 Ribeiro, Madalena, The Japanese Diaspora in the Seventeenth Century. According to Jesuit Sources
Bulletin of Portuguese - Japanese Studies, núm. 3, december, 2001, pp. 53 – 83, Universidade Nova de Lisboa, Lisboa, Portugal, trang 71.

Mục Lục