Peter Phạm Văn Minh
VIỆT SỬ CÔNG GIÁO THI CA
Một thời bách đạo kéo dài
Trăm-ngàn Giáo-hữu hát bài hùng ca.
Ca tụng Đức-Chúa thiên tòa.
Thừa sai đến sống chan hoà với dân.
Một cuộc khai-phóng tinh thần. (*tr 219, quan trọng)
Khai sángVăn-hóa đượm phần Á-Đông.
Vượt qua ngôn ngữ bất đồng.
Hiệp hành đổi mới hiệp thông bền lòng.
Một-sáu-năm-chín đợi mong. (1659)
Giáo-Hoàng ấn ký lập Công Giáo tòa.
“Super Cathedram” ban ra.
Tông Tòa khởi lập Đức-Cha chia miền.
Francois Pallu ứng viên.
Đàng-ngoài phía Bắc theo triền sông Gianh.
Phía Nam đón nhận ơn lành.
Đức Cha la-Motte quản thành Đàng-Trong.
Tổ chức hiến định đã xong.
Chương trình Mục-vụ ước mong lâu rồi.
Lên đường phục vụ mau thôi.
Một-sáu-sáu-hai...xa rồi...Pa-ris. (1662)
Cuộc kinh-lý, mười người đi.
Cướp đường, hải tặc hiểm nguy khôn lường.
Năm Thừa Sai chết dọc đường.
Năm vị sống sót dặm trường gian nan
Đức Pallu đến Thái-Lan. (tr242)
Hai Cha còn sống, ủi an cõi lòng.
Hai năm ròng rã đường vòng.
Một-sáu-sáu-bốn rã ròng thiên linh. (1664)
Đức Cha Lambert công minh.
Juthia đoàn sủng tiến trình đặt tên… (*1)(*2)
Thái-lan Chủng viện lập nên. (& Ayutthaya)
Định hình đường hướng làm nền bài sai.
Nuôi ơn gọi…tính đường dài.
Trung-hoa, Thái, Việt, bốn-mươi-ngài chủng sinh.
(https://www.hdgmvietnam.com/chi-tiet/bien-nien-su-cua-giao-hoi-cong-giao-viet-nam-25943)
Vua Giêsu đến hy sinh.
Vua gian trần bắt dân tình chết thay.
Vua quan tham nhũng nhuốm tay.
Chỉ vì tư lợi xéo dày ngai vua.
Hủ nho phong kiến hơn thua.
Bế tắc hùa nghĩ, dối lừa người dân.
Quanh Vua bát nháo nịnh thần.
Nhà Trịnh ỷ thế đong cân uy quyền.
Mạc-Trịnh chinh chiến khắp miền.
Đến khi tạm ổn dong thuyền vào nam
Sông-Gianh phân định hai đàng (1527-1672)
Lòng dân ly tán lệ tràn núi sông.
Bảy lần đại-chiến gai chông
Nhuộm màu tang tóc máu hồng tuôn rơi.
(https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Trinh-Nguyen-phan-tranh.)
“Ta-không-nhận-sắc” giao thời
Sông-Gianh chia rẽ lệ rơi sương mù.
Dẫu Khổng, dẫu Mạnh vẫn thù. (Khổng-Tử, Mạnh-Tử)
“Mười-năm-Quân-tử” lừ khừ long đong!
“Đại-Việt-Sử-Ký” rối lòng...
Mang tinh thần cũ tiễn vong anh hào.
Rồng-Tiên ở những phương nao...?
Con Hồng cháu Lạc chung bào đánh nhau. (& đồngbào)
Anh em chung giọt máu đào
Nghệ-An, Bố-Chính nháo nhào hai phe.
Đại-Việt tan tác luỹ tre.
Chiến tranh loạn lạc ruộng bè tang thương.
Đạo Công-giáo giữa đoạn trường.
Lưỡng thương* đều khó bên nhường bên không.
Bỏ mặc chính trị bất đồng. (*từ hán-việt, xem TĐTV)
Đức tin, Lời Chúa ươm trồng hương bay.
Juthia nặng tình say
Đức Cha la-Motte gặt ngay lúa vàng.
Giu-se Trang ân phúc tràn. (3/1668) (*1)
Một-sáu-sáu-tám ngút ngàn hồng ân. (*2)
Thầy Gioan Huệ hiến thân.
Cùng Biển-Đức Hiền như nhân bội phần. (6/1668)
Một-sáu-sáu-chín tới gần.
Luca Bền lãnh nhận phần chức thiêng. (1669)
Công-đồng-Phố-Hiến tiếp liền. (tr258)
Một-sáu-bảy-mươi rộn chiêng Bắc-Hà. (1670)
Đức Cha Lambert ngự tòa.
Chín linh mụcViệt, ba nhà Thừa-sai.
Chỉnh sửa thích hợp trong ngoài.
Công đồng Phố-Hiến tiếp bài trường ca.
Quyết định sắc chỉ ban ra.
Dòng Mến-Thánh-Giá hoan ca lập nhà. (*1)
Mến-Thánh-Giá…mang danh Ta! (&.thật lạ nha)
(https://vi.wikipedia.org/wiki/Dong-Men-Thanh-Gia)
Thế nhân hoan chúc bài ca nghìn trùng.
Một lòng xác quyết tín trung
Tình yêu đáp trả, tương phùng, phong nhiêu.
Bản Hiến-pháp Dòng ban điều.
Nữ Dòng tiên khởi yêu kiều lập nên.
Kiên-Lao Nam-Định gọi tên (tr 263)
Dòng-Mến-Thánh-Giá lập nền Thái-Lan. (1672)
(https://hdgmvienam.com/chi-tiet/tai-sao-co-nhieu-dong-men-thanh-gia--44696. Đăng 17/3/2022)
Bái-Vàng, Hà-Nam rộn ràng
Lập Dòng giáo phận theo đàng chứng nhân
Nhiều nơi xứ đạo chuyên cần.
Thanh-Chiêm, Nước-Mặn khởi phần dựng xây.
Hải-Phố, Chùa-Cầu sum vầy. (tr111, t1, sđd.BĐS)
Lời kinh, ca nguyện tình đầy hiệp thông
Đồng-Nai, Bến-Gỗ khởi công.
Giáo dân gia nhập phần đông dân nghèo.
Nhà-Nguyễn vượt thác cheo leo
Khởi nghĩa Nam tiến băng đèo trường chinh
Những cuộc bắt lính dân binh.
Hoang mang máu đổ dân tình nhiêu khê.
Một-sáu-bảy-mốt não nề. (1671-76)
Đức Cha La Motte đi về Đàng-Trong.
Cuộc kinh lý, trấn an lòng.
An-Chỉ Quảng-Ngãi nhà Dòng ấm êm.
Mười-hai chị khấn đông thêm. (12 chị)
Dòng-Mến-Thánh-Giá trải mềm Đàng-Trong. (tr 288)
Công-Đồng-Đàng-Trong họp xong. (1672)
Hội-An, Hải-Phố ước mong lên đường...
Thầy Đoan nhận chức can trường
Cao rao Đạo-Chúa tình thương xa gần (tr290)
Hai-mươi-năm lúa gieo vần.
Năm-mươi ngàn vị Giáo dân góp phần. (50000)
Ơn Chúa đổ xuống đong đầy
Trong ngoài tổ chức dựng xây cộng đoàn.
Củng cố tổ chức chỉnh trang.
Lập Sổ-Công-Giáo đàng hoàng ghi tên.
Cơ cấu Họ-Đạo vững bền
Mỗi Khu phân bổ, lập nên ban ngành
Trùm-Chánh trợ khó chân thành.
An ủi kẻ liệt, phúc lành nhân sinh.
Hội-Đồng hội họp chân tình.
Mỗi vị mỗi việc thành hình móng xây.
Thánh-Thư chính Chúa sum vầy.
Phúc-Âm Thiên-Ngữ.* tràn đầy yêu thương.
Truyền Đạo chuyển ngữ mở đường
Tiếng-Việt khai triển gieo hương anh tài.
Cầu-hồn nguyện ngắm thứ hai.
Thứ bảy Lần-Chuỗi dâng bài tôn vinh.
Đức Mẹ nhành Huệ thắm xinh.
Bảo vệ con cái thắm tình hồn an
Rao Lịch-Công-Giáo mở màn. (tr295, t1, sđd.BĐS)
Ăn-Chay-Kiêng-Thịt giữ đàng tín trung.
Sớm-Chiều kinh nguyện tao phùng (&.Hôm-mai)
Viếng-đàng-Thánh-Giá hiệp cùng tình yêu.
Tổ chức quy củ giáo điều.
Cốt nền vững chắc phong nhiêu hội đoàn.
Lương dân tin cậy hợp hoan.
Sáu-mươi-vạn nữa nhập đoàn Đàng-Trong. (tr 296)
Năm-thừa-sai, hai Cha Dòng.
Đàng-Trong giáo sĩ hiệp lòng thêm hai. (hai linh mục)
Khôn ngoan, can đảm đường dài.
Nhiệt thành truyền giáo chẳng hoài lợi danh.
Xứ Việt dịch bệnh hoành hành.
Sốt-rét mầm bệnh tung hoành mưa tuôn.
Một-sáu-bảy-sáu tin buồn. (1676)
Cha Giuse Trang mất khơi nguồn lệ rơi
Lu-y Đoan bệnh rã rời. (1678, tr296)
Sốt rét, ngã nước mù khơi đất trời.
Hiểm nguy truyền giáo chơi vơi
Đức Cha Lambert qua đời an nhiên. (1679)(tr 291)
Nhớ thương Tôi Tớ nhân hiền.
Thái-Việt-Bồ-Pháp loan truyền cầu kinh.
Vua Thái-Lan, cả triều đình.
Long trọng an táng nặng tình Đức-Cha.
Giáo-Hoàng sắc chỉ ban ra.
Sắc-Tòa-Thánh ký lập ra Quản-tòa.
Bảy năm không có Đức Cha.
Một-sáu-tám-bảy có tòa Phủ-Cam. (1687)
Đức Cha Perez quyết làm. (1687-1728)
Sông Hương núi Ngự, khói lam tỏa mờ. (tr 302)
Phú-Xuân xứ Huế mộng mơ.
Vua quan nhà Nguyễn họa-thơ xuân thì.
Nhớ Minh-Đức-Vương-Thái-Phi (1586-1648)
Lấy ngay vương phủ thực thi khai trào.
Cho lập Nhà Nguyện đẹp cao.
Đông người theo đạo cao rao Chúa Trời.
(https://gxkimlong.wordpress.com/lich-su-giao-xu)
Phan-Rang sóng biển lượn khơi...
Cha Lu-ca Bền đến sống nơi Xóm Chài.
Nha-Trang lưu mãi bóng ngài.
Cha Quintaon đến Đồng-Nai đón chào
Sài-Gòn thầm nguyện ước ao. (tr 315)
Lan ra Chợ-Lớn truyền rao ơn trời.
Ai nào tham vọng chơi vơi.
Xóa luôn Chân-Lạp, hỡi ơi Chiêm-Thành.
Đồng-nai Bà-Rịa tiến nhanh.
Tám ngàn giáo hữu lòng thành ứng tên. (8000)
Cha Gruèber soạn sách nên.
Hội-đồng-Quí-Chức đắp nền ơn thiên.
Những điều sai trái, chữa liền.
Tòa ra Tông-Chiếu bỏ liền không vương.
“Trung-Hoa nghi lễ” nhiễu nhương. (tr327)
Ex Quo bỏ hẳn, tắc đường nghẽn sông.
Những cuộc bách đạo cùm gông.
Giáo dân nhất mực cậy trông Chúa Trời.
Chiến chinh loạn lạc giao thời.
Một-sáu-sáu-chín buông lời giá oan. (1669)
Trịnh-Tạc “chỉ-dụ” cấm loan. (1606-1682)
(https://en.wikipedia.org/wiki/Trịnh_Tạc)
Ai toan truyền đạo “năm mươi hèo” đánh roi.
Phóng hoả Nhà Nguyện châm ngòi.
Sách đạo đốt hết, nghĩ mòi tro tan.
Các Cha nướng náu thuyền nan (tr 273)
Ẩn mình mục vụ giáo dân an lòng.
Bách đạo lan toả Đàng-Trong
Phúc-Chu ra lệnh phá vòng an ninh (1691-1725)
Đập tượng, đốt cháy sách kinh (tr305)
Langlois mục tử giam mình nhà lao.
Vũ trụ rộng lớn biết bao
Thiên đàng vinh phúc vĩnh bao phước dài.
“Việc Chúa làm cho ta thật vĩ đại.
Ta thấy mình chan chứa một niềm vui”.
Dù cho sóng gió dập vùi.
Công-Giáo-Việt-Sử một lùi tiến hai.
Vào năm Một-bảy-hai-hai... (1722)
Nhà thờ Trà-Kiệu đẹp bài tình ca.
Linh mục Felipe đứng ra.
Quảng-Nam lưu dấu, Hội-An thương thuyền.
Phước-Sơn Bình-Định nối duyên...
Tháp-Chăm, Ghềnh-Ráng thuyền quyên em chờ .
Cha Giê-rô-ni-mô ước mơ.
Ba Ngôi Thiên Chúa bàn thờ hiến dâng.
Một-bảy-hai-ba vang ngân (1723)
Sa-Huỳnh, Quảng-Ngãi tháp dần xây cao.
Nghe tiếng chuông…vọng lời chào. (tr312, t1, sđd.BĐS)
Cho ai phiêu lãng ngỡ vào bồng-lai
Ngày xưa Từ-Thức mơ ai.
Nay nhà thượng giới mời ngài ngao du.
Một-bảy-hai-bốn xuân-thu (1724)
Qui-Nhơn khởi lớn trống tù-và vang
Nhà thờ chuông đổ rộn ràng
Đầm-Ô-Loan ngóng tiếng nàng nguyện kinh.
Đông-Hầu Bình-Định kết tình
Thiên-Thần tổng lãnh tượng hình tòa cao
Một-bảy-hai-sáu năm nào. (1726)
Sửa sang xây lại vút cao mái nhà.
Một-bảy-hai-bảy hoà ca (1727)
Nhà thờ Bầu-Giếng chan hoà lời kinh
Câu-Giang hoà hợp nhân sinh
Đức La-Motte mất nặng tình giáo dân.
Một-bảy-hai-tám đến gần (1728)
Ba-mươi-bảy chuyến đong cân mây trời. (tr313)
Một vùng giáo phận thiệt thòi...
Chiến tranh, dịch bệnh lẻ loi giữa đời...
Tròng trành bão táp giữa khơi
Niềm tin vào Chúa, sóng đời vượt qua.
Một-bảy-ba-mươi thăng hoa (1730)
Sài-gòn...Chợ-lớn thuận hoà giao thương...
Chợ-Quán khởi sắc thơm hương
Khởi công xây mới Giáo Đường khang trang
Ba-trăm-giáo-hữu nhịp nhàng. (tr315)
Thương thuyền, bến cảng thẳng hàng phồn vinh
Việt-Miên diễn biến điêu linh
Giao tranh đẫm máu, lời kinh thảm sầu
Một-bảy-ba-mốt thương đau (1731)
Chiến dịch thảm sát nhuộm màu tang thương
Nhà thờ đập phá, nhiễu nhương. (tr316)
Thủy-Chân-Lạp mất, cương thường buông trôi.
Tầu chăng...? nam tiến đoạt ngôi.
Chiêm-Thành, Chân-Lạp mất rồi còn đâu.
Một thời ly loạn bể dâu
Tháp Chăm còn đó, người đâu lạc loài.
Nhà-Bè nước chảy chia hai...
Ai về Gia-Định, Đồng-Nai thì về.
“Cái-Nhum” giáo xứ miền quê...
Sum xuê quả ngọt, say mê đất lành...
(https://giaophanvinhlong.net/Ho_Dao_Cai_Nhum_Ben_Tre)
Đất lành ươm chí hùng anh
Philipphê Minh thấy, trời xanh thấu tình
Câu hò điệu lý trung trinh
Rung dừa in bóng, rinh tình chứng nhân
Một-bảy-ba-tám hồng ân (1738)
Bà-Rịa giáo hữu, tám ngàn nhân sự nầy. (8000)
Biên-Hòa ân phúc đong đầy. (tr318,t1.sđd.BĐS)
Bốn ngàn tín hữu đắp xây cộng đoàn. (4000)
Một-bảy-bốn-mốt hỉ hoan. (1741)
Đức Cha Armand chu toàn chức phong.
Thợ-Đúc giám quản đặt xong
Gặp thời cấm đạo hiểm lòng Trịnh-Doanh (1720-1767)
Một-bảy-bốn-ba chia nhanh... (1743)
Bảy-vạn, xứ Huế hình thành giáo dân.
Ba-trăm Nhà Chúa mọc dần. (tr331)
Hai-chín Linh-mục chuyên cần đồng thanh.
Ba vạn tín hũu Sài-thành
Cha José Garcia đồng hành chăm lo
Một-bảy-bốn-lăm giằng co (1745)
Mateo Đậu trời cho mãn phần
Francisco Tế dấn thân
Linh mục lễ tế hiến dâng thân mình
Thăng long rồng lượn uốn mình
Đồng-Mơ nhuộm máu thăng vinh xác hồn.
Quan quân bắt bớ ác ôn...
Đồng-Mơ Đậu-Tế* xác hồn lễ dâng.
(https://hddmvn.net/thanh-linh-muc-liciniana-dau-op-38-tu-dao-gia-dinh-daminh . Đăngngày 21/1/2022. Linh mục Fx. Đào Trung Hiệu. OP.)
“Bảo toàn hạt giống chứng nhân (Lời Đức Cha Lambert)
Liều thân giáo sĩ đong cân tự hào ” (tr 245)
Một-bảy-sáu-lăm năm nao... (1765)
Chủng-viện-Hòn-Đất nhập vào Hà-Tiên...
Đức Cha Piguel ở Miên
Cha Bá-Đa-Lộc nhận liền chủng sinh.
Bốn-mươi sức trẻ đăng trình.
Trung-hoa, Việt,Thái hòa mình tu chung.
Anh em bốn bể trùng phùng
Thiên đàng vĩnh phúc Cha Chung ấm lòng.
Một-bảy-sáu-chín lửa nung (tr 246, t1, sđd.BĐS)
Việt-Miên cùngThái nhị trùng chiến tranh. (1769)
Lửa hồng đâu tránh nhà tranh
Tan hoang chủng viện dân lành ca than
Gian truân khởi đống tro tàn
Giuse chủng viện nồng nàn tình say
Sáu lần hỏa hoạn thế này...
Chủng sinh vững chí thẳng ngay tâm hồn
Một-bảy-bảy-ba bồn chồn (1773)
Trịnh-Sâm háo sắc dâm bôn giết người. (1767-1782)
Jacinto-Gia rạng ngời
Hiếu-Liêm linh mục thác rời Thăng-long.
Hai vị linh mục hiệp thông.
Hiến dâng Thiên Chúa tấm lòng trung trinh.
Cố hương mảnh đất khai sinh (Tây Ban Nha quê hương cha Jacinto Gia)
Tu làm linh mục Đa-Minh khấn Dòng.
Hiếu-Liêm dũng khí sáng trong
Quyết không bỏ đạo ước mong theo cùng.
Hai vị tử đạo tương phùng
Đồng-mơ hành quyết trảm chung một giờ. (07.11.1773)
(https://hddmvn.net/thanh-linh-muc-vinh-son-pham-hieu-liem-op-38-tu-dao-gia-dinh-daminh.)
Nhà Trịnh thời vận sa cơ
Một-trăm-năm-mươi hững hờ thị uy
Đam mê, tự mãn, cuồng si
Sa đọa tửu sắc mất vì mưu gian.
“ Nhà-Lê bất lực, đừng ban
Họ-Trịnh thay thế, mạn đàm giặc-Thanh”
(https://vi.wikipedia.org/Trinh_Sam)
Dân Việt lệ thuộc, mong manh
Giặc Thanh mất thế, dâng thành vào đâu.
“Tuyệt-nhiên-định-phận” cơ cầu... (Lý-Thường-Kiệt)
Nhờ Trời trợ lực chớ hầu ngoại bang
Tổ tiên đổ máu khai hoang
Dựng nên cơ nghiệp, chớ choàng cầu vinh.
Hủ-Nho sầu khổ nhân sinh
Khấu đầu Phương Bắc hận tình lệ rơi
Thập-bát-quân đánh tơi bời
Đại-Minh tan biến, đến thời Đại-Thanh.
(https://vi.wikipedia.org/Nha-Thanh)
Nhục nhằn máu đổ giao tranh
Đại-Việt khốn khổ dân lành oán than.
Hai-trăm năm lửa ngút ngàn.
Á-Đông chinh chiến đùng-đoàng thần công.
Phương Tây bán súng phương Đông.
Tây-Bồ-Anh-Pháp chất chồng tội nhơ.
Lạc hậu, Dân Việt tôn thờ.
Phục tùng vua-chúa mong chờ ơn ban
Chế độ kèm hãm, bạo tàn
Độc tài, toàn trị phá tan cơ đồ
Thông-gia Trịnh-Nguyễn vỡ bờ
(https://vi.wikipedia.org/wiki/trinh-nguyen-phan-tranh)
Da vàng máu đỏ.... rình chờ giết nhau.
Gia phong, Quốc thể nhàu nhàu.
Tư tưởng bế tắc xót đau tâm hồn
Phương-tây khoa học thượng tôn
Phương đông kềm hãm mồ chôn nhân tài
Gia-tô chính đạo công khai
Đơn hôn chung thuỷ tình dài trăm năm
Còn đâu thê-thiếp hàng trăm.
Còn đâu sủng ái tơ tằm mỹ nhân.
Của ngon vật lạ tiến dâng.
Còn đâu lạc thú, ấm thân “con trời”.
Mặc dân nghèo đói, tả tơi.
Phận ta “thiên tử” cơ ngơi huy hoàng.
Kiếp hèn chớ học làm sang.
Nhà tranh, vách lá đúng hàng dân đen.
Hủ-Nho hạn chế sách đèn.
Như gông đeo cổ, như phèn bám chân.
Một-bảy-chín-tám lễ dâng. (1798)
Hai vị tử đạo ươm mầm Bãi-Dâu.
Cha Nguyễn-Văn-Triệu bay đầu...
Nơi kinh đô Huế dãi dầu ngày mưa.
Đến Chợ-Rạ, Thanh-hóa xưa
Trảm Gioan-Đạt rặng dừa đau thương.
Đối chọi tư-tưởng nhu cương.
Vua sợ Đạo Chúa cương thường phân minh.
Lời Chúa giảng phóng tâm linh.
Dân nghe thoả dạ chí tình vâng theo.
Lệnh vua đàn áp dân nghèo.
Chiếu chỉ đàn áp, kẻo trèo ngai vua.
Nịnh thần phe cánh vào hùa.
Tiêu diệt tả đạo không chừa một ai.
Đời vua đâu biết ngắn dài.
Trăm năm dương thế, sống hoài được đâu.
Hoang mang bế tắc trong đầu.
“Muôn năm...nằm muốn”, thần hầu còn không.
Độc tài toàn trị cuồng ngông.
Ra lệnh xử trảm…chất chồng đau thương.
Tây-Sơn tiếp vị nhiễu nhương.
Trần-Lê-Nguyễn-Trịnh mở đường đấu tranh.
Ngọc-Hồi như lá lìa cành.
Đống-Đa, Xoài-Mút dân lành oán than.
Lê-Chiêu-Thống nhục giang san.
Quang-Trung khởi nghĩa đánh tàn giặc Thanh.
(https://vi.wikipedia.org/Tây-Son) (1778-1802)
Từ đây “thiên-tử” mất danh...
Minh-Thanh cũng kết, vua thành thứ dân. (&.hết)
Nông dân khởi nghĩa khi cần.
“Trung quân ái quốc” ai cần mong yên. (vua-dân ?)
Hợp lòng dân, nước vững bền.
Lấy dân làm gốc tiến lên cầu toàn.
“Vua xử thần tử”…dân oan.
“Trung quân ái quốc” loạn quan hết thời .
Nguyễn-Trãi oan ức cạn lời.
Chiêu-Thống bán nước, đất trời vần xoay.
Trịnh-Nguyễn ly tán dân cày
Tây-Sơn mưu tính mong ngày tiếm Lê...
Đại-Việt chia cắt bốn bề...
Mạc-Lê chưa dứt loạn bề Minh-Thanh... (1368-1644)
Trăm năm ảnh hưởng nhân văn . (1645-1912)
Quốc-ngữ xuất hiện ngọn ngành chính danh.
Việt-Nam Văn Hóa hình thành.
Long lanh hòn ngọc, sáng lành văn thơ.
Tác phẩm khởi sắc ước mơ.
Thơ-Văn-Nhạc-Ký tràn bờ tân văn.
